خود آزمايي ص 7

1 - « و » در واژه هاي : وقت و نا ورد . « ي » در واژه ي ( ياد ) چون حرف اوّل هجاست .

2 – تعداد صامت ها 23 تاست ء (= ع) ، ب ، پ ،‌ ت (= ط) ج ، چ ، ح (= هـ) خ ، د ، ر ، ز (= ذ ، ظ ، ض) ، ژ ، س (= ث ، ص ) ، ش ، غ ( = ق ) ، ف ، ك ، گ ، ل ، م ، ن    و ( دركلمه هايي مثل : وام يا وصل ) ي ( در كلمه هايي مثل : يزد ، يار )

مصوّت ها 6 تا هستند : مصوّت هاي كوتاه  ــَـِـُـ ، مصوّت هاي بلند : ا  او  ي

3 – خواستن : / خ / ، / ا / ، / س / ، / ت / ، / ـَـ / ، / ن / = 6 واج

     ژنده : / ژ / ، / ـِـ / ، / ن / ، / د / ، / ـِـ / = 5 واج

     سلسله : / س / ، / ـِـ / ، / ل / ، / س / ، / ـِـ / ، / ل / ، / ـِـ / = 7 واج

     محو : / م / ، / ـَـ / ، / ح / ،‌ / و / = 4 واج

خودآزمايي صص  ۱۷-۱۶-۱۵-۱۴ منم كه ديده به ديدار دوست كردم باز          چه شكر گويمت اي كارساز بنده نواز

واژه هاي قافيه : باز ، بنده نواز / حروف الحاقي : ندارد / حروف اصلي : از / قاعده ي 2

اي صبا گر بگذري بر ساحل رود ارس         بوسه زن بر خاك آن وادي و مشكين كن نفس

واژه هاي قافيه : ارس ، نفس / حروف الحاقي : ندارد / حروف اصلي : ـَـ س / قاعده ي 2

يار بد ماراست هين بگريز از او                تا نريزد بر تو زهر آن زشت خو

واژه هاي قافيه : او ، زشت خو / حروف الحاقي ندارد / حرف اصلي : و / قاعده ي 1

هر يكي ديوار اگر باشد جدا                     سقف چون باشد معلق بر هوا

واژه هاي قافيه : جدا ، هوا / حروف الحاقي ندارد / حرف اصلي : 1 / قاعده ي 1

ما را همه شب نمي برد خواب                  اي خفته ي روزگار درياب

واژه هاي قافيه : خواب ، درياب / حروف الحاقي ندارد / حروف اصلي : ا ب / قاعده ي 2

نه بيگانه تيمار خوردش نه دوست               چو چنگش رگ و استخوان ماند و پوست

واژه هاي قافيه : دوست ، پوست / حروف الحاقي ندارد / حروف اصلي : وست / قاعده ي 2

من از ابر بينم همي بادونم                      ندانم كه نرگس چرا شد دُژم

واژه هاي قافيه : نَم ، دژم / حروف الحاقي ندارد / حروف اصلي : ـَـ م / قاعده ي 2

مكن شهريارا دل ما نژند                         مياور به جان من و خود گزند

واژه هاي قافيه : نژند ، گزند / حروف الحاقي ندارد / حروف اصلي : ـَـ ند / قاعده ي 2

۲ )

اي نسيم سحر آرامگه يار كجاست ؟            منزل آن مه عاشق كش عيّار كجاست ؟

رديف : كجاست / واژه هاي قافيه : يار ، عيار / حروف قافيه : ار / حرف الحاقي ندارد / حروف اصلي : ار / قاعده ي 2

توجّه : « ي »  پيش از  « ار »  اضافي است و جزء حروف قافيه محسوب نمي شود مثلاً مي توان اين دو واژه را با « مار » يا « كار » قافيه كرد . ( طبق تبصره 5 )‌

سرشك زمين بر هوا شد گوا                    به نزديك خورشيد فرمانروا

رديف : ندارد / واژه هاي قافيه : گوا ، فرمانروا / حروف قافيه : « ا » / حرف الحاقي ندارد / حروف اصلي : « ا » / قاعده ي 1

كاشكي جز تو كسي داشتمي                   يا به تو دسترسي داشتمي

رديف : داشتمي / واژه هاي قافيه : كسي ، دسترسي / حروف قافيه / ـَـ س + ي / حرف الحاقي : « ي » حروف اصلي : ـَـ س / قاعده ي 2

مرا پرسي كه چوني ؟ چونم اي دل            جگر پر درد و دل پرخونم اي دل

رديف : اي دل / واژه هاي قافيه : چونم ، پرخونم / حروف قافيه : ون + ـَـ م/ حروف الحاقي : ـَـ م/ حروف اصلي : ون / قاعده ي 2

چندان كه گفتم غم با طبيبان                 درمان نكردند مسكين غريبان

رديف :  ندارد / واژه هاي قافيه : طبيبان ، غريبان / حروف قافيه : يب + ان / حروف الحاقي : ان / حروف اصلي : يب / قاعده ي 2

خاك دل آن روز كه مي بيختند                شبنمي از عشق بر آن ريختند

رديف : ندارد / واژه هاي قافيه : مي بيختند ، ريختند / حروف قافيه : يخت + ـَـ ند / حروف الحاقي : ـَـ ند / حروف اصلي : يخت / قاعده ي 2

ز دو ديده خون فشانم زغمت شب جدايي          چه كنم كه هست اين ها گل باغ آشنايي

رديف :  ندارد / واژه هاي قافيه : جدايي ، آشنايي / حروف قافيه : ا + يي / حروف الحاقي : يي / حرف اصلي : « ا »  /  قاعده ي 1

بنماي رخ كه باغ و گلستانم آرزوست                بگشاي لب كه قند فراوانم آرزوست

رديف : آرزوست/ واژه هاي قافيه :‌ گلستانم ، فراوانم/ حروف قافيه : ان + ـَـ م/ حروف الحاقي : ـَـ م/ حروف اصلي : ان/ قاعده ي 2

آتش قهر برافروخته اند            خانمان ضعفا سوخته اند

رديف : ندارد / واژه هاي قافيه : برافروخته اند ، سوخته اند / حروف قافيه : وخت + ـِـ اند / حروف الحاقي : ـِـ اند / حروف اصلي : وخت / قاعده ي 2

گر مستمند و با دل غمگينم            خيره مكن ملامت چند نيم

رديف : ندارد / واژه هاي قافيه : غمگينم ، چندينم / حروف قافيه : ين + ـَـ م / حروف الحاقي : ـَـ م حروف اصلي : ين/ قاعده ي 2

نشاط جواني ز پيران مجوي             كه آب روان باز نايد به جوي

رديف : ندارد / واژه هاي قافيه : مجوي ، جوي / حروف قافيـه : و + ي / حروف الحـاقي : ي / حرف اصلي : و /

قاعده ي 1

ما به روي دوستمان از بوستان آسوده ايم              گر بهار آيد و گر باد خزان آسوده ايم

رديف : آسـوده ايم / واژه هاي قافيـه : بوستان و خزان / حروف قافيه : ان / حروف الحاقي : ندارد / حروف اصلي : ان / قاعده ي 2

آن دل كه به زلف يار خود بستيمش                   هر چند گسست باز پيوستيمش

رديف : ندارد / واژه هاي قافيه : بستيمش ، پيوستيمش / حروف قافيه : ـَـ ست +‌ يمش / حروف الحاقي : يِمَش / حروف اصلي : ـَـ ست / قاعده ي 2

ديده دريا كنم و صبر به صحرا فنكنم                   واندرين كار دل خويش به دريا فكنم

رديف : فكنم / واژه هاي صحرا ، دريا / حروف قافيه : « ا » / حروف الحاقي : ندارد / حرف اصلي : « ا » / قاعده ي 1

ما درس سحر در ره ميخانه نهاديم                   محصول دعا در ره جانانه نهاديم

رديف : نهاديم / واژه هاي قافيه : ميخانه ، جانانه / حروف قافيه : ان + ـِـ/ حرف الحاقي : ـِـ/ حروف اصلي : ان / قاعده ي 2

۳ )

هر آنكس كه بر دزد رحمت كُند                به بازوي خود كاروان مي زَند

رديف : ندارد / واژه هاي قافيه : كُنَد ، مي زَنَد  / حروف قافيه : ـُـ ن + ـَـ د ، ـَـ ن + ـَـ د / حروف الحاقي : ـَـ د / حروف اصلي : ( ـُـ ن ، ـَـ ن ) / قاعده ي 2 . طبق تبصره ي 3 اگر در قاعده ي 2 يعني مصوّت + صامت ( + صامت ) مصوّت كوتاه باشد و قافيه ، حروف الحاقي داشته باشد ، اين مصوّت كوتاه مي تواند متفاوت باشد .

كنون با خرد بايد انباز گشت                  كه فردا نماند ره بازگشت

رديف : گشت / واژه هاي قافيه : انباز ، باز / حروف قافيه : از / حروف الحاقي : ندارد / حروف اصلي : از / قاعده ي 2

طبق تبصره ي 4 در اين بيت « باز » پيشوند است و واژه ي قافيه قرار گرفته است و قافيه صحيح است .

چنان در قيد مهرت پاي بندم                 كه گويي آهويي سر در كمندم

رديف : ندارد / واژه هاي قافيه : پاي بندم ، كمندم / حروف قافيه : ـَـ ند + ـَـ م / حروف الحاقي : ـَـ م / حروف اصلي : ـَـ ند / قاعده ي 2

طبق تبصره ي 1اگر واژه هاي قافيه حرف يا حروف الحاقي داشته باشند جزء حروف مشترك قافيه اند و رعايت آن ها لازم است ، پس قافيه درست است .

در اين زمانه بُتي نيست از تو نيكو تر           نه بر تو بر ثمني از رهيت مشفق تر

رديف : ندارد / واژه هاي قافيه : نيكوتر ، مشفق تر / حروف قافيه : تَر /     / حروف اصلي : ـَـ ر قافيه صحيح نيست .

زيرا طبق تبصره ي 4 پسوند ها اگر در حكم قافيه قرار گيرند در صورتي كه تكراري باشند قافيه نادرست است .

دنيـا نير زد آن كه پريشـان كني دلي          زنهار بد مكن كه نكرده است عاقلي

گر من سخن درشت نگويم تو نشنوي          بي جهد از آينه نبرد رنگ ، صيقلي

رديف : ندارد / واژه هاي قافيه : دِلي ، عاقِلي ،‌ صيقَلي/ حروف قافيه : ـَـِـ ل + ي/ حرف الحاقي : ي/ حروف اصلي : ـَـِـ ل قاعده ي 2 طبق تبصره ي 3 در قاعده ي2 يعني مصوّت + صامت ( + صامت ) اگر مصوّت كوتاه باشد و قافيه ، حروفِ الحاقي داشته باشد ، اين مصوّت كوتاه مي تواند متفاوت باشد .

۴ )

اشكم دميد

               گفتم : « نه پاي رفتن نه تاب ماندگاري       /      درد خزه ي كف جوي اين است . » گفت : آري

امّا دو گانه تا كي ؟    /   يا موج وش روان شو يا در كنار من باش » گفتم : « دلم گرفته است / مثل سكون ملولم »

رديف : ندارد / واژه هاي قافيه : ماندگاري ، آري / حروف قافيه : ار + ي / حروف الحاقي : ي / حرف اصلي : ار / قاعده ي 2

هـ )

مصراع هاي دو و چهار : ره تاريك با پاهاي من پيكار دارد    /    به سنگ آكنده و دشوار دارد

رديف : دارد / واژه هاي قافيه : پيكار ، دشوار / حروف قافيه : ار / قاعده ي 2

مصراع هاي ۶و۷ : جهان تا جنبشي دارد ، رود هر كس به راه خود / عقاب پير هم غرق است و مست اندر نگاه خود

رديف :‌ خود / واژه هاي قافيه : راه ، نگاه / حروف قافيه : اه قاعده ي 2

مصراع هاي۸و۹: نباشد هيچ كار سخت كان را در نيابد فكر آسان ساز / شب از نيمه گذشته است . خروس دهكده برداشته است آواز

رديف : ندارد / واژه هاي قافيه : ساز و آواز /  حروف قافيه : از / قاعده ي 2

مصراع هاي ۱۱و 10 : چرا دارم ره خود را رها من    /    بخوان اي هم سفر با من

رديف : من / واژه هاي قافيه : رها ، با / حرف قافيه : « ا » / قاعده ي 1

 

 

 

خود آزمايي درس ششم  صص 47-46

1 -  اختيارات زباني فقط تسهيلاتي در تلفّظ براي شاعر فراهم مي سازد تا به ضرورت وزن از آن استفاده كند بي آن كه موجب تغييري در وزن شود ، امّا اختيارات وزني امكان تغييراتي كوچك در وزن را به شاعر مي دهد .

2 – الف ) بلند محسوب كردن هجاي پاياني مصراع ها و بيت ها ، اگر چه كوتاه ، يا كشيده باشد .             ب ) شاعر در سرودن شعر به جاي  U U - - ( فعلاتن ) اول وزن مي تواند -  U - - فاعلاتن بياورد .            پ ) ابدال شـاعر مي تواند به جاي دو هجـاي كوتاه كنـار هم ميـان مصـراع ، يك هجاي بلند بياورد يعني به جاي فَعَلن (U U ـ ) مي تواند فع لن ( - - ) بياورد . اختيار شاعري اخير در دو هجاي ما قبل آخر بسيار رايج است و حتّي در تمام مصـراع هاي يك شعـر ممكن است از آن استفـاده شود . اما كاربرد موارد ديگــر آن كم است . مانند« -   U U - » ( مفتعلن ) و« U U - - »         ( فعلاتن ) و « - -  U U » ( مستفعل ) كه به جاي هريك از اين ها مي تواند « - - - » ( مفعولن ) بيابد .             ت ) قلب

3 – در پايان مصراع طبق اختيارات وزني              4 - در ركن اول مصراع طبق اختيارات وزني              5 – در ميان مصراع طبق اختيارات وزني         6 – به ضرورت وزن مي تواند دو هجاي كوتاه و بلند يا بلند كوتاه كنار هم را جا به جا كند كه اغلب در « - U U - » ( مفتعلن ) و « U - U - » ( مفاعلن ) رخ مي دهد.         7 – الف ) بلند به حساب آوردن هجاي پاياني مصراع ها و بيت ها . ب ) تبديل « U U - - » ( فعلاتن ) به « -  U - - » ( فاعلاتن ) در اول مصراع پ ) جا به جايي دو هجاي كوتاه و بلند ، يا بلند و كوتاه در كنار هم .

8 – آمد نوروز هم از بامداد           آمدنش فرّخ و فرخنده باد      « منوچهري »    

    آ     مَـ    د     نو     رو     ز     هَـ    مَز     با     م     داد                            آ      مَ     دَ    نَش    فَر    رُ     خُ     فَر    خُنـ    دِ     باد

    ــ     U     U     ــ     ــ      U      U    ــ    ــ       U      ــ                          ــ      U     U     ــ     ــ     U     U      ــ     ــ      U     ــ

مفتعلن    مفتعلن    فاعلن   حذف همزه در هجاي هفتم مصراع اوّل ـ اختيار زباني هجاهاي پاياني هر دو مصراع كشيده است كه فقط بلند محسوب مي شود و طبق اختيارات وزني است .

اي ديو سپيد پاي در بند           اي گنبد گيتي اي دماوند     « بهار »

    اي     ديـ     دِ      سـ     پيـ     دِ     پا     ي     در     بَند         اي     گُنـ    بـ      دِ       گيـ   تي    اي    د      ما      وَند

     ــ      ــ       U       U      ــ       U    ــ      U     ــ      ــ          ــ      ــ      U       U        ــ    ‌ U     ــ     U     ــ       ــ

مفعول                 مفاعلن                     فعولن يا     مستفعل               فاعلاتُ                     فع لن

هجاي پاياني مصراع اوّل و دوّم كشيده است كه طبق اختيارات وزني بلند محسوب مي شود .           در هجاي ششم مصراع دوّم مصوّت بلند پايان كلمه كه مصوّت ديگري پس از آن آمده ، كوتاه تلفّظ شده است و اختيار زباني است . ضمناً اين هجا را مي توان به صورتي كه تقطيع شده است نيز به حساب آورد .                                          

تو قلب فسرده ي زميني            از درد و رم نموده يك چند      « بهار »

    تُ      قلـ     بِ     فِـ     سُر     دِ     يِ     زَ     ميـ     ني              از       در     د      وَ       رَم     نِـ     مو    دِ     يك     چند

     U      ــ        U     U      ــ       U     U      U    ــ       ــ              ــ      ــ       U      U       ــ      U     ــ     U     ــ       ــ

مستفعل فاعلاتُ فع لن يا مفعول مفاعلن فعولن                    در هجاي اوّل و هفتم مصراع اوّل ، طبق اختيارات زباني مصوّت كوتاه ، بلند تلفّظ مي شود . كه در هجاي اوّل ، هجاي پايان كلمه و در هجاي هفتم كسره اضافه است . هجاي پاياني مصراع دوم كشيده است كه طبق اختيارات وزني بلند محسوب مي شود .

نَماند تيري در تركش قضا كه فلك         سوي دلم به سر انگشتِ امتحان نگشود

    نـَ      ما      ند      تيـ      ري      در     تر     كَ     ش     قَـ     ضا     كِ    فَـ     لَك

     U     ــ        U       ــ       ــ       ــ      ــ       U       U      U     ــ        U     U      ــ

    سو    ي      دِ      لم     بِـ  سَـ    رَنـ     گُشـ   تِ     امـ    ت      حان    نَـ     گُـ     شود

     ــ     U       U      ــ      U   U     ــ      ــ       U      ــ      U        ــ      U       U    ــ

 مفاعلن ( مفتعلن )              فعلاتن                     مفاعلن                       فعلن

در ركن دوم مصراع اوّل به جاي فعلاتن ، مفعولن ( - - - ) به كار رفته است كه اختيار وزني است . در ركن اوّل اختيار شاعري قلب « -  U U - » ( مفتعلن ) در برابر «  U - U - » ( مفاعلن ) اختيار وزني       در مصراع اول ركن سوم هجاي دوم ( شِ ) تغيير كميّت مصوّت ها اختيار زباني هجاي آخر مصراع دوّم كشيده است كه طبق اختيارات وزني بلند محسوب مي شود .

همه در خُورد راي و قيمت خويش           از تو خواهند و من تو را خواهم     « سعدي »

      فعلاتن                     مفاعلن                       فعلن                                    فا  علاتن                   مفاعلن                      فع لن

    هَـ     مِ     دَر     خٌر    دِ    را     يُ      قيـ     مَـ     تِ     خيش                     از      تُ   خا      هَنـ   دُ    مَن   تُ      را      خا     هم

     U      U     ــ      ــ     U    ــ     U       ــ        U      U       ــ                        ــ      U    ــ       ــ     U     ــ    U       ــ      ــ     ــ

ركن آغازين مصراع دوّم طبق اختيارات وزني به جاي « فعلاتن » از « فاعلاتن » استفاده شده است . ركن پاياني مصراع دوّم به جاي « فَعَلن » طبق اختيارات وزني از « فع لن » استفاده شده است

بس بگرديد و بگردد روزگار            دل به دنيا در نبندد هوشيار       « سعدي »       فاعلاتن                    فاعلاتن                       فاعلن

    بَس    بِـ    گر    ديـ     دُ     بِـ     گَر     دَد     رو     زِ     گار                  دِل     بِـ    دُنـ    يا     دَر     نَـ     بَنـ     دَد     هو    شـ     يار

      ــ      U     ــ    ــ       U     U     ــ     ــ      ــ       U     ــ                 ــ       U    ــ    ــ     ــ        U     ــ     ــ      ــ       U      ــ

در هجاي پنجم مصراع اوّل مصوّت كوتاه ، بلند تلفظ مي شود . واو عطفُ از اختيارات زباني است و هجاي آخر بيت كشيده است كه طبق اختيارات وزني ، بلند محسوب مي شود . 

اي كه دستت مي رسد كاري بكن         پيش از آن كه كز تو نيايد هيچ كار      « سعدي » فاعلاتن                فا   علاتن                       فاعلن

    اي     كِ     دَسـ     تَت     مي    رِ     سَد     كا     ري     بِـ     كن        پيـ     شَـ     زان      كز     تُـ      نَـ     يا       يَد     هيـ    چ     كار

      ــ       U       ــ       ــ      ــ       U     ــ      ــ     ــ         U     ــ          ــ       U       ــ       ــ     ــ        U     ــ      ــ     ــ       U      ــ

خود آزمايي درس هفتم صص 57-56

1 – وزن هايي كه از نظر نظم ميان هجاهاي كوتاه و بلند يكسان باشند و وزن هاي ديگر مثل مسدس و مربع سالم يا محذوف از آن به دست بيايد .

2 – بضاعت نياوردم الّا اميد         خدايا ز عفوم مكن نااميد         « سعدي »                                          فعولن               فعولن              فعولن              فعل

    بـ     ضا     عَت    نَـ     يا     وَر     دَ    مِلـ     لا     اُ     ميد              خُـ    را       يا     ز     عَفـ    وَم    مَـ   كُن     نا     اُ     ميد

     U      ــ      ــ      U     ــ     ــ      U    ــ     ــ      U     ــ                U     ــ      ــ       U    ــ     ــ      U    ــ     ــ      U     ــ   

بحر : متقارب مثمن محذوف

هجاي پاياني هر دو مصراع كشيده است كه طبق اختيار وزني بلند محسوب مي شود . در هجاي هشتم مصراع اول طبق اختيار زباني همزه حذف شده است . 

3-باران اشكم مي دود وز ابرم آتش مي جهد         با پختگان گوي اين سخن سوزش نباشد خام را     « سعدي »

    با     را     نِ     اَشـ     كَم     مي     دَ     وَد     وَز    اَبـ    رَ    ما    تَش    مي     جَـ    هَد

      ــ    ــ      U      ــ      ــ      ــ        U     ــ     ــ     ــ     U    ــ    ــ      ــ        U     ــ

    با     پُخـ   تِـ     گان     گو     يين    سـُ   خن   سو   زِش   نَـ    با    شَد     خا      م     را

      ــ     ــ     U      ــ      ــ      ــ         U     ــ     ــ    ــ     U   ــ    ــ      ــ         U     ــ

       مستفعلن                        مستفعلن                   مستفعلن              مستفعلن

بحر : رجز مثمن سالم            حذف همزه در هجاي     دوازدهم مصراع اوّل و هجاي ششم مصراع دوّم طبق اختيارات زباني صورت گرفته است  

نسيم صبح را گفتم كه با او جانبي داري          كز آن جانب كه او باشد صبا عنبر فشان آيد     « سعدي »

    نَـ     سيـ      م      صُبـ     ح     را     گُفـ     تَم     كِ     با     او    جا    نِـ    بيـ    دا    ري

      U      ــ         U       ــ       U     ــ      ــ      ــ       U     ــ    ــ     ــ     U     ــ     ــ    ــ

    كَـ    زان      جا      نب      كِ    او      با       شَد    صَـ    با    عَنـ   بَر    فِـ    شا     نا    يَد

       U     ــ       ــ      ــ          U     ــ     ــ       ــ        U     ــ    ــ    ــ      U     ــ    ــ    ــ

       مفاعلين                         مفاعلين                      مفاعلين                       مفاعلين

بحر : هزج مثمن سالم         در هجاي دوّم و پانزدهم مصراع دوّم همزه طبق اختيارات زباني حذف شده است . 

اي مسلمانان فغان زان نرگس جادو فريب        كاو به يك ره برد از من صبر و آرام و شكيب     « سعدي »

    اي     مُـ     سَلـ     ما     نان      فـ      ـغان      زان      نَر     گِـ    سِ     جا     دو     فَـ    ريب

       ــ       U      ــ     ــ     ــ          U        ــ         ــ      ــ         U    ــ      ــ     ــ        U      ــ

    كو     بِـ      يك    ره     بُر        د       از         مَن      صَبـ    رُ     آ       را      مُ     شـ   كيب

       ــ      U       ــ     ــ     ــ          U       ــ         ــ        ــ        U    ــ      ــ      ــ       U     ــ

       فاعلاتن                               فاعلاتن                           فاعلاتن                     فاعلن

بحر : رمل مثمن مخدوف     هجاي پاياني هر دو مصراع كشيده است كه طبق اختيارات وزني فقط بلند محسوب مي شود . در هجاي سيزدهم ، طبق اختيارات زباني مصوّت كوتاه به بلند تبديل مي شود ( واو عطف )

3 – اگر مرد عشقي كمِ خويش گير            وگرنه ره عافيت پيش گير      « سعدي »        فعولن            فعولن             فعولن                فعل

    اَ     گر      مَر     دِ     عِشـ     قي    كَـ    م     خيـ    ش     گير          وَ     گر      نَـ     رَ      هِـ       عا     فِـ   يت     پيـ    ش      گير

     U     ــ      ــ       U      ــ      ــ       U    U      ــ      U       ــ            U     ــ      ــ      U      ــ       ــ       U    ــ      ــ      U        ــ 

بحر : متقـارب مثمن مخدوف در هجاي سوم مصراع دوم طبق اختيارات زباني مصوّت كوتاه به بلند تبديل مي شود  هجاي پايان كلمه در هجاي هشتم مصـراع اول و هجـاي پنجم مصراع دوم طبق اختيارات زباني مصـوّت كوتاه به بلند تبـديل مي شود ( كسره ي اضافه )

به فريادم ز تو هر روز ، فرياد             ازين فرياد روز افزونم اي دوست       «  نظامي » مفاعلين                       مفاعلين                   فعولن

    بـ     فر     يا    دَم     زِ      تُ      هر     رو     ز      فر     ياد            اَ     زين    فر    يا      د     رو      زَف    زو     نَ     مي    دوست

      U     ــ     ــ    ــ      U      U       ــ     ــ       U     ــ      ــ            U      ــ     ــ    ــ       U      ــ       ــ     ــ      U      ــ       ــ 

در هجاي ششم مصراع اول ، طبق اختيارات زباني ، مصوّت كوتاه به بلند تبديل مي شود ( هجاي پايان كلمه ) بحر : هزج مسدس محذوف هجاي آخر بيت كشيده است كه طبق اختيارات وزني ، بلند محسوب مي شود .                                     سپردم به تو دل ندانسته بودم           كه تو بي وفا در جفا تا كجايي       « فرّخي سيستاني »

    سـ     پُر     دَم      بِـ    تُ     دِل     نَـ     دا    نِسـ    تِ     بو     دم      كِ     تُ     بي      و    فا      در     جَـ    فا     تا      كُـ     جا    يي

      U      ــ     ــ        U     U      ــ       U     ــ    ــ      U     ــ     ــ        U      U      ــ        U    ــ     ــ        U    ــ    ــ        U     ــ     ـ

بحر : متقـارب مثمن سـالم در هجاي پنجم مصراع اول و هجاي دوم ، طبق اختيارات زباني مصوّت كوتاه به بلند تبديل مي شود ( هجا پايان كلمه ) 

ز فراق چون ننالم من دل شكسته چون ني         كه بسوخت بندبندم ز حرارت جدايي    « عراقي »        فعلاتُ      فاعلاتن        فعلاتُ           فاعلاتن

    ز     فِـ     را     ق     چُن     نـ    نا     لم    مَـ    نِ     دل     شـ    كَسـ    تِ    چُن    ني

     U     U     ــ      U      ــ       U    ــ     ــ     U    U      ــ        U      ــ      U      ــ     ــ

    كِـ    بِـ     سو   خت   بَنـ      د    بَنـ    دم    زِ     حَـ    را       رَ      تِ     جُـ     دا      يي

     U    U      ــ      U     ــ        U    ــ     ــ     U     U    ــ        U      U       U      ــ      ــ

بحر :‌ رمل مثمن مشكـول در هجاي سيـزدهم مصراع دوم ، طبق اختيـارات زباني ، مصـوّت كوتاه به بلند تبديل مي شود ( كسره ي اضافه )

ديشب گله ي زلفش با باد همي كردم          گفتا غلطي بگذر زين فكرت سودايي      « حافظ »    مفعول     مفاعيلن         مفعول          مفاعيلن

    ديـ     شب    گِـ    لِـ     ي     زُلـ    فَش    با     با    د    هَـ    مي    كر    دَم

     ــ       ــ        U    U      ــ     ــ‌     ــ     ــ    ــ      U     U     ــ     ــ    ــ

    گفـ     تا       غَـ    لَـ    طي    بُگـ    زَر    زين   فكـ   رَ    تِ    سو    دا     يي

      ــ      ــ        U    U     ــ      ــ     ــ     ــ    ــ       U    U     ــ     ــ‌     ــ

بحر : هزج مثمن اخرب      در هجاي پنجم مصراع اوّل ، طبق اختيارات زباني مصوّت كوتاه به بلند تبديل مي شود ( كسره ي اضافه )

بسي بگفت خداوند عقل و نشنيدم           كه دل به غمزه ي خوبان مده كه سنگ و سبوست    « سعدي »        مفاعلن      فعلاتن        مفاعلن        فَعَلن

    بَـ     سي      بـ     گُفـ     ت    خُـ    دا    وَنـ    د     عَقـ    لُ    نَـشـ     نيـ         دم

     U      ــ        U      ــ       U     U     ــ    ــ      U      ــ     U     ــ          ــ         ــ

    كِـ     دل      بِـ      غم     ز     يِ    خو    بان   مَـ     دِ      كِـ   سَنـ   گُ    سَـ    بوست

      U     ــ        U       ــ      U     U     ــ     ــ      U     U       U     ــ     U     U       ــ

بحر : مجنث مثمن مخبون مخدوف  /  در هجاي دهم مصـراع دوم ، طبق اختيـارات زباني مصوّت كوتاه به بلند تبـديل مي شود ( هجاي پايان كلمه )

ركن پاياني مصراع دوم طبق اختيارات وزني به جاي فَعَلن از « فع لن » استفاده مي شود .

اي خوب تر از ليلي بيم است كه چون مجنون          عشق تو بگرداند در كوه و بيابانم      « سعدي »    مفعول         مفاعيلن      مفعول          مفاعيلن

    اي      خو     ب     تَ    رَز     ليـ     لي     بيـ    مَست    كِ    چُن      مَجـ     نون

      ــ       ــ        U      U     ــ     ــ     ــ      ــ    ــ             U     ــ        ــ       ــ

    عِشـ     قِ     تُ      بِـ    گَر     دا      نَد     در     كو  هُ    بِـ      يا         با        نم  

      ــ       ــ       U      U     ــ     ــ     ــ     ــ      ــ     U    U     ــ         ــ       ــ

بحر : هزج مثمن اخرب     هجاي دوم مصراع دوم ، طبق اختيارات زباني مصوّت كوتاه به مصوّت بلند تبديل مي شود ( كسره ي اضافي ) 

آه سعدي اثر كند در كوه          نكند در تو سنگدل اثري      « سعدي » فعلاتن مفاعلن فَعلِن       

    آ       ه       سَعـ     دي     اَ     ثَر      كُـ     نَد      دَر      كوه                             نَـ      كُـ        نَد      دَر      تُـ    سَنـ   گ     دل      اَ        ثَـ      ري

     ــ       U        ــ      ــ       U     ــ       U     ــ      ــ       ــ                         U       U        ــ      ــ         U     ــ      U     ــ       U         U      ــ

خود آزمايي درس هشتم صص 62-61

1 ـ روي تو چون نوبهار جلوه گري مي كند         زلف تو چون روزگار پرده دري مي كند    « خاقاني »

    رو     يِ      تُ     چُن     نو     بَـ      هار     جلـ     وِ     گَـ     ري     مي    كُـ     نَد

     ــ      U       U      ــ      ــ        U      ــ      ــ       U      U      ــ      ــ       U      ــ

    زُلـ     فِ     تُ      چُن    رو     زِ      گار      پَر      دِ      دَ     ري     مي     كُ    نَد

     ــ       U      U        ــ     ــ       U     ــ       ــ       U      U      ــ      ــ         U    ــ

      مفتعلن                          فاعلن                  مفتعلن                       فاعلن

بحر : منسرح مثمن مطوي مكشوف                وزن دوري است . مصراع دوم تكرار مصراع اوّل است . بين دو مصراع مكث وجود دارد . هر نيم مصراع هفت هجا دارد در نتيجه تعداد هجاهاي تمام مصراع زوج است ( چهارده تا ) و اركان متناوب دارد . هجاي پايان نيم مصراع است و با وجود كشيده بودن ، بلند محسوب مي شود .

شعر من زان سوزناك آمد كه غم         خاطر گوهر فشانم سوخته است      « خاقاني »

    شِعـ     رِ     مَن     زان    سو    ز      نا     كا     مَد    كِ     غم

      ــ       U     ــ       ــ     ــ       U     ــ     ــ     ــ       U      ــ

    خا      طِ     رِ       گو     هر    فـ     شا    نم     سو    خـ     تَست

      ــ       U      ــ      ــ     ــ       U      ــ    ــ     ــ        U       ــ

        فاعلاتن                      فاعلاتن                     فاعلن

بحر : رمل مسدس مخدوف ( وزن دوري ندارد )

از تو وفا نخيزد داني كه نيك دانم               وز من جفا نيايد دانم كه نيك داني     « خاقاني »

    اَز       تُ      وَ      فا      نَـ      خيـ      زد     دا      ني    كِ     نيـ     ك      دا      نَم

      ــ       ــ       U     ــ        U       ــ       ــ     ــ      ــ        U      ــ       U      ــ      ــ

    وز       مَن    جَـ    فا       نَـ       يا        يد     دا      نم    كِ    نيـ      ك     دا       ني

      ــ       ــ       U     ــ        U       ــ        ــ     ــ     ــ        U     ــ        U     ــ       ــ

       مفعول                فاعلاتن                          مفعول                 فاعلاتن

بحر : مضارع مثمن اخرب    

يا     مستفعلن             فعولن                            مستفعلن              فعولن

وزن دوري دارد بين نيم مصراع ها ، مي توان مكث كرد . اركان متناوب دارد تعداد هجاي هر مصراع زوج و نيم مصراع فرد است . هجاي پاياني نيم مصراع ها در حكم هجاي پاياني مصراع و هميشه بلند محسوب مي شود . 

هر چند نمي سوزد بر من دل سنگينت               گويي دل من سنگي ست در چاه زنخدانت      « سعدي »

    هر      چنـ     د       نِـ      مي      سو      زد         بَر      مَن      دِ      لِ       سَنـ      گيـ      نت

      ــ       ــ        U        U      ــ       ــ       ــ         ــ      ــ           U       U        ــ        ــ‌       ــ

    گو      يي      دِ       لِ      مَن      سَنـ     گيست    در     چا      هِ       ز        نخـ       دا       نت        

       ــ      ــ        U        U       ــ       ــ        ــ        ــ     ــ          U       U        ــ        ــ       ــ

       مفعول                   مفاعلين                             مفعول                  مفاعلين

بحر : مضارع مثمن اخرب يا مستفعل مفعولن ـ مستفعل مفعولن

وزن دوري دارد ، در نيم مصراع مكث بالقوهُ و بالفعل وجود دارد ـ هجاي پاياني نيم مصرع كشيده است ولي مثل پايان مصراع فقط بلند محسوب مي شود ـ تعداد هجاهاي تمام مصراع 14 تاست ـ وزن متناوب دارد . 

چون است حال بستان اي باد نو بهاري            كز بلبلان برآمد فرياد بي قراري      « سعدي »

    چُو       نسـ       ت       حا      لِ       بُسـ      تان       اي      با      دِ      نو      بَـ      ها      ري

       ــ‌        ــ           U        ــ       U        ــ       ــ         ــ     ــ          U      ــ       U     ــ       ــ

    كز        بُلـ        بُـ         لان     بَـ       را        مَد       فَر      يا      دِ      بي     قَـ     را       ري

      ــ        ــ           U         ــ        U       ــ        ــ       ــ      ــ         U      ــ      U      ــ       ــ

       مفعول                              علاتن                         مفعول                 فاعلاتن

يا     مستفعلن                           فعولن                         مستفعلن              فعولن

بحر : مضارع مثمن اخرب

وزن دوري دارد چون در نيم مصـراع مكث دارد ـ هجاي كل مصراع زوج است ـ وزن متناوب دارد ـ هجاي پاياني نيم مصراع همانند پايان مصراع هميشه بلند محسوب مي شود .

2-      الف ) مي تراود مهتاب            فاعلاتن     فع لن                                    مي      تَ     را      ود       مَهـ     تاب

                                                                                        ــ        U      ــ      ــ        ــ      ــ

مي درخشد شبتاب                           فاعلاتن      فع لن                             مي     دِ      رَخـ     شَد      شَبـ     تاب

                                                                                        ــ       U      ــ       ــ       ــ        ــ

مانده پاي آبله از راه دراز             فاعلاتن        فعلاتن        فعلن                  مان       دِ      پا      يا       بـ      لِـ      از      را       هِ      دِ     راز

                                                                                       ــ     U      ــ      ــ       U       U      ــ      ــ       U      U     ــ 

بر دم دهكده مردي تنها              فاعلاتن         فعلاتن     فع لن                       بَر      دَ      م       دِهـ      كَـ      دِ       مَر      دي        تَنـ      ها

                                                                                             ــ      U      U       ــ         U       U       ــ      ــ          ــ      ــ

كوله بارش بر دوش                فاعلاتن    فع لن                                                      كو       لِـ       با       رَش       بَر      دوش

                                                                                             ــ        U       ــ       ــ        ــ       ــ

دست او بر در ، مي گويد با خود          فاعلاتن         مفعولن        مفعولن                     دَسـ       تِ       او       بَر       دَر       مي     گو      يَد      با       خُد

                                                                                                         ــ          U       ــ       ــ       ــ       ــ       ــ      ــ      ــ      ــ

غم اين خفته ي چند         فعلاتن         فعلن                                                           غَـ       مِ       اين       خُفـ      تِ      يِ       چند

                                                                                                             U      U    ــ        ــ           U       U          ــ

خواب در چشم ترم مي شكند .         فاعلاتن   فعلاتن  فعلن                          خا      ب      در      چَشـ      م       تَ      رَم      مي       شِـ      كَـ     نَد

 ( نيما يوشيج )                                                                                           ــ        U      ــ        ــ           U        U       ــ      ــ         U        U      ــ                           

ب )با تمام زودها و ديرها ملول و قهر بود             فاعلات         فاعلات        فاعلات     فاعلات     فع

                                                                 با    تَـ     ما      مِ       زو    د     ها     وُ     ديـ      ر      ها      مَـ      لو     لُ      قَهـ     ر       بود

                                                                 ــ     U     ــ       U      ــ     U     ــ     U      ــ       U      ــ       U      ــ      U       ــ      U       ــ

ساعت بزرگ    ؟ ؟ ؟ ؟     سا      عت      بُـ     زُرگ          ظاهراً بايد شعر به صورت زير باشد  

ساعت بزرگِ شهر         فاعلات    فاعلن                                       سا      عَـ      تِ      بُـ      زُر      گِ      شهر

                                                                            ــ        U      ــ        U      ــ        U       ــ

ساعت يگانه اي كه راست گويِ دهر بود            فاعلات       فاعلات        فاعلات           فاعلن

                                                     سا      عَـ     تِ     يِـ      گا     نِـ     اي      كِ     را      ست     گو     يِ      دهـ      ر     بود

                                                    ــ        U     ــ U              ــ U           ــ          U     ــ        U       ــ       U      ــ         U     ــ

ساعتي كه طرفه تيك و تاك او           فاعلات          فاعلات      فاعلن                سا     عَـ     تي      كِ      طُر     فِـ     تيـ     كُ     تا      كِ      او

                                                                                        ــ       U     ــ          U       ــ       U      ــ       U     ــ       U      ــ

ضرب نبض شهر بود               فاعلات       فاعلن                             ضَر      بِ      نَبـ      ضِ       شهـ      ر       بود

                                                                                       ــ        U       ــ        U         ــ         U       ــ 

دنگ دنگ زنگ او بلند         فاعلات      فاعلات      فع                            دِنـ      گ      دِنـ     گ      زنـ     گِ      او      بُـ      لَند

                                                                                         ــ U                 ــ        U       ــ       U       ــ       U      ــ

با زويش دراز      فاعلات       فع                                                  با     زو      يَش      دِ      راز

                                                                                        ــ      U       ــ        U       ــ

تا فرودتر فرود      فاعلات        فاعلن                                         تا      فُـ     رو      د      تَر      فُـ      رود

                                                                                   ــ      U      ــ       U      ــ       U       ــ

تا فراز تر فراز       فاعلات    فاعلن   ( م . اميد )                              تا      فَـ     را      ز       تر      فَـ     راز

                                                                                   ــ       U    ــ        U      ــ      U      ــ

 

پ ) در آستان غروب       مفاعلن         فعلن                                                      دَ      را       سـ     تا      نِ      غُـ      روب

                                                                                                       U     ــ          U     ــ       U       U        ـ

بر آبگون به خاگستري گرانيده  مفاعلن     فعلاتن      مفاعلن    فع لن                 بَـ      را      ب      گو     نِ       بِـ      خا      كِسـ      ت      ري      گِ      را       نيـ       دِ

                                                                                          U      ــ U       ــ U         U        ــ       ــ U      ــ U    ــ       ــ       ــ

هزار زورق شوم و سياه مي گذرد مفاعلن   فعلاتن   مفاعلن   فعلن     هِـ      زا      ر      زُر      رَ       قِ       شو      مُ       سِـ      يا      ه       مي      گُـ      ذَ      رَد

                                                                           U      ــ U       ــ       U U        ــ      ــ          U      ــ       U       ــ        U      U      ــ 

نه آفتاب ، نه ماه       مفاعلن        فعلن                                   نَـ      آ      فـ      تا      ب      نَـ      ماه

                                                                              U     ــ       U      ــ      U        U      ــ 

بر آبدان سپيد      مفاعلن    فعلن                                                  بَـ      را      ب       دا       نِ        سَـ      پيد

                                                                      U      ــ        U       ــ        U          U        ــ

هزار زورقِ آوازه خوان شوم و سياه       مفاعلن   فعلاتن  مفاعلن   فعلن     هِـ     زا     ر      زو     رَ     قِ      آ      وا      ز      خا     نِ      شو     مُ      سِـ     ياه

                                                                                                  U     ــ      U     ــ      U     U      ــ     ــ        U      ــ      U      ــ       U       U      ــ

خودآزمايي درس نهم وصف ابر  صفحه ي72

1-     ابر را – وجه شبه بزرگ و سياه و درحال حركت بودن

2-    ابر به راي عاشقان و طبع بيدلان ، سيلاب خروشان ، غباري معلق ، فيلان پراكنده ، گرد زنگار ، موي سنجاب ، جوجه هاي سيمرغ (بچگان عنقا) ، چندن سوهان زده ، عبير بيخته، دودي برخاسته از آتش ... آسمان به آب ساكن ، صحرايي آبي رنگ ، آيينه ي چيني ، ديباي پيروزه گون و درياي سبز، لوح پيروزه و صفحه ي مينا . - در اين تشبيهات تصوير ابرها مثل فيلان پراكنده ، و جوجه هاي عنقا و هم چنين تصوير آسمان به صحرا و دريا به خاطر وجه شبه روشني كه دارند ، زيباتر است .

3-    ويژگي زباني : كثرت لغات فارسي و كمي لغات عربي سادگي زبان ، كهنه ومهجور بودن بعضي از لغات مثل عبير بيخته و مغبر - ويژگي فكري : واقع گرايي و توصيفات عيني و محسوس روح شادي و نشاط - ويژگي ادبي : به كار بردن  استعاره ، تشبيه هاي حسي و ملموس بسيار زيبا ، آرايه هاي ادبي طبيعي و ساده و قافيه ي ساده .

4-   مصراع دوم تیره وتاریکی

5-  مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن        U     ــ    ــ   ــ     U      ــ    ــ     ــ        U   ــ   ــ   ــ     U     ــ   ــ   ــ

 خودآزمايي درس دهم  صفحه ي 76

1) الف: ايجاز و اختصار    ب: آوردن ((ي )) استمرار در آخر فعل   پ: كوتاهي جملات ت : كمي لغات عربي    ث : كهنگي لغات   ج: آوردن دوحرف اضافه براي يك متمم

2) يعني در ميان تمام اعراب جست وجو كرد و هيچ كس را برتر وآگاه تر از عبدالمسيح نيافت .

3) تكرار فعل ((كردندي )) در پايان جملات : .... و با اين اشتران  بختي جنگ كردندي و اين بختيان را به هزيمت كردندي . تكرار فعل هاي ((برود)) و ((بماند)) در پايان جملات : مملكت عجم به دست او افتد و به دست او مي رود و چون او برسد به دست خليفتي از آن او برود و به دست مسلمانان بماند ، اما اكنون تا چهارده سال در دست نوشروان بماند .

4) الف : او نماز عصر را گزارد (به جا آورد)      ب: او وامهايش را به بانك گزارد (پرداخت كرد ) پ: نصراله منشي كليله و دمنه را از عربي به فارسي گزارد (ترجمه كرد )    ت:  تا تعبير خواب من و  آنِ موبدِ موبدان ، تعبير هردو بگزارد (تعبير كرد).

5) ديدن ايوان مداين ، پايتخت ساسانيان و خرابه هاي آن / انوشروان به خواب اندر چنان ديد  ...  آن كوشك او را بسوختي . يا / گفت : يا عبدالمسيح تو را ملك نوشروان  ...

خودآزمايي درس جوانی صفحه ی  78

1- الف) حذف فعل به قرينه ي لفظي و معنوي : مرگ نه به پيري بود نه به جواني (بود) لفظي   ب) آوردن تمثيل در نثر مانند تمثيل خياط و پير خميده قامت .

2-  براي تفهيم وتبيين بهتر نوشته ي خويش و بدل كردن يك امر معقول به محسوس ( اين كه انسان خواه ناخواه پير مي شود و مرگ به سراغ او مي آيدو محكوم به مرگ است بنابراين بايد قدر جواني و دوران عمر را بداند. )

3-  داستان اول : درزي در كوزه افتاد - داستان دوم : اي شيخ اين كمانك به چند خريده اي ؟          4- بر اساس توانايي خود از جواني ات بهره مند شو. ( استفاده مطلوب از دوران جواني )

خودآزمايي درس یازدهم صفحه ی  85

1-     باز رسیدن: برگشتن// برآمدن:گذشتن، سپری شدن// درآمدن ( بیرون رفتن )

2- ميرماه است ( تشبيه بليغ اسنادي ) ميرسرواست (تشبيه بليغ اسنادي ) سراهايي ديدند هر يكي چون بهشت اعلي ( تشبيه غير بليغ )

3- تابستان به سمرقند رفتي يا به شهري از شهرهاي خراسان (رفتي ) - و ازش بسيار توان خورد به سبب مائيتي كه در اوست و انواع ميوه هاي ديگر همه خيار (بودند) ... زيرا كه صميم دولت سامانيان بود و جهان آباد (بود) - هوا خوش بود و باد سرد ، نان فراخ ، ميوه ها بسيار و مشمومات فراوان .

4- الف: در تاريخ بيهقي تكرار فعل زياد مي بينيم ولي در اين قسمت متن تكرار فعل وجود ندارد . ب: لغات به كاربرده شده مشكل تر از نثر بيهقي است . -  پ : در تاريخ بيهقي كهنگي لغات ديده مي شود در حالي كه در چهار مقاله كهنگي لغات ديده نمي شود .   - ت : در تاريخ بيهقي سجع وجود ندارد درچهار مقاله سجع طبيعي است .

5- اي بخارا شاد باش و دير زي          مير، زي تو شادمان آيد همي (زي : در مصراع اول به معناي زندگي كن و در مصراع دوم به معناي به سوي ، جناس تام دارد.)//بوي جوي موليان آيد همي         ياد يار مهربان آيد همی    ( بو ، جو // ياد، يار : جناس ناقص اختلافي)

6- مهم ترين عيد ايرانيان جنوب غربي است و جشني بوده است كه ايرانيان در روز شانزدهم از ماه مهر مي گرفتند و شش روز طول مي كشيد و به قول ((بندهشن )) مشيا و مشيانه (آدم و حوا) درچنين روزي متولد شده اند ، اين جشن بزرگ شش روز طول مي كشيد ، از روز شانزدهم مهر آغاز مي گرديد و به روز بيست و يكم - كه رام روز باشد - ختم مي شد . روز آغاز را ((مهرگان عامه )) و روز انجام را ((مهرگان خاصه )) مي گفتند .

7-  خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم             كز نسيمش ((بوي جوي موليان آيد همي ))

8- تكليف دانش آموز   تفاوت هاي نثرها : را = براي     باز رسيد = رسيد    در رسيد = رسيده شد . به دست نشود : يافت نمي شود   تقديم فعل بر قيد ( جملة آخر )  نان فراخ = نان بسيار

خودآزمايي درس دوازدهم زاغ و مار و  مرزبان نامه صفحه ی  89

1-   موضوع را متوجه شد ( منظور خسرو را دريافت ) از ظاهر امر پي به باطن برد                                      2-  این فکر و نقشه ی تو شایسته ی خردمندان نیست زیرا خردمند طوری به دشمن ضربه می زند که به خودش ضرر و خطری نداشته باشد.           3-  خسرو در اين جهان از خداوند عيب گرفته است . سنايي كه مي گويد:

ابلهي ديد اشتري به چرا                   گفت نقشت همه كژ است چرا ؟

گفت اشتر كه اندرين پيكار              عيــــــب نقاش مي كني هشدار ؟

4- الف: آوردن جمله هاي طولاني (اطناب)       ب:كثرت كاربرد لغات عربي        پ: كاربرد آرايه هاي ادبي       ت: استفاده از تركيبات دشوار

5- رشته گران فطرت را در كارگاه تكوين بر تلوين ، يك سرسوزن خطا نباشد 6- حكايت اول ظالم و ستمگر  - حكايت دوم : شاه ظاهر بين و متكبر، عيب جو، ظالم ، خرافه پرست ، جاه طلب

7- به معناي ((به ))

8- پیام در داستانهای امروزی غیر مستقیم است و نتیجه گیری هم به عهده ی خواننده است ولی در داستانهای قدیم نویسنده از داستان نتیجه گیری می کرد – در داستانهای امروزی خود داستان مهم است نه نتیجه گیری ولی در داستانهای قدیمی خود داستان مهم نیست بلکه نتیجه گیری آن مهم است در داستانهای قدیمی غافل گیری نبود ولی امروزه اینطور است.

9- الف: در زبان حكايت است ، امروز زبان حكايات زبان مردم كوچه و بازار  محاوره اي است اما در اين جا زبان اديبانه است - ب: داستان هاي قديمي ايستاست و نويسنده نتايج اخلاقي داستان را در پايان بيان مي كند در حالي كه داستان هاي امروزي پويا و واقع گراست و نتايج آن معلوم نيست و نتيجه با خواننده است . پ: در داستان هاي قديم شخصيت داستان ثابت است در حالي كه در داستان هاي امروزي شخصيت داستان متغير است .  ت : در داستان هاي امروزي عناصر داستان مي بينيم اما حكايات قديمي تمثيلي بوده است .

خودآزمايي سیزدهم صفحه ي 93

1- از هر دوی آنها ایهام تناسب ساخته: عبر به معنی عبرت گرفتن است ولی در معنای جاری شدن اشک با دیده تناسب دارد// دیده هم به معنای دیده شده است ولی در معنای چشم با عبرت بین و معنای دوم عبر یعنی  جاری شدن اشک تناسب دارد

2- هنگامی که زنجیر ایوان مدائن یار باشد (کنگره ی ایوان مدائن خراب شد)

3- انوشيروان زنجير عدلی از کاخ خود به میدان شهر کشیده بود تا دادخواهان آن را تکان دهند و انوشیروان به حق آنها رسیدگی کند.

4- با آرايه تشخيص يعني زمين به جاي شراب ، خون دل پادشاهان را خورده و مست شده.   

5-  جهان به قدرتمندان هم وفا نکرد و ما باید عبرت بگیریم.

6-  چون با خوردن اجساد این همه انسان هنوز سیر نشده است.

7-  گفته اند كه گويا منظور از ريختن چهارده كنگره ي كاخ انوشيروان ، رونق و عظمت يافتن اسلام در قرن چهاردهم باشد كه با روزگار ما هم زمان است . ( ظاهراً نوع بيان خودآزمايي اسم كتاب را مي خواهد كه در اين صورت تفسير امام فخر رازي و تفسير طبري )

8- مستفعلن  مفعولن مستفعلن مفعولن  (مفعول مفاعیلن مفعول مفاعلن    بحر هزج مثمن اخرب)

9- 

خودآزمايي چهاردهم صفحه ي 99

1- نكوهش توانگر         2-  آسايش و خاطر جمعي با فقر به دست نمي آيد .

3- مصراع اول: وصف حال ثروتمندان كه آسايش براي بهتر عبادت كردن خدا دارند مصراع دوم : توصيف فقرا كه به دليل فقرشان آرامش خاطر ندارند و نمي توانند خدا را عبادت كنند.

4- جمله هاي كوتاه : چون ابرآذارند و نمي بارند و چشمه ي آفتابند و بركس نمي تابند . گفتم مذمت اينان روا مدار كه خداوند كرم اند ...

تضادهاي فعلي : ابر آذارند = نمي بارند - چشمه ي آفتابند = نمي تابند - سواراند = نمي رانند// ايجاز : محك داند كه زر چيست ؟

5-  وقيح . اهل جدال و سفسطه است و درويش نما . سرزنش كننده عيب جو

6-  مصراع دوم وصف ميراث خوران مفت خور مي ميرند و آن را براي ميراث خواران مي گذارند .

7- الف: توانگران دخل مسكينان اند و ذخيره ي گوشه نشينان ب:  مال مزكا دارند و جامه ي پاك و عرض مصون . پ: دست تعدي دراز كرد و بيهوده گفتن آغاز ،

8-  هيچ كدام، هردو را نصيحت مي كند زيرا:  هر دو گروه را داراي محاسن و معايب مي داند .

9-  اگر ژاله هر قطره اي در شدي                     چوخرمهره بازار از او پر شدي

10- انسان اگر در فقر نيز به سر ببرد نبايد لب به شكايت باز كند و هميشه بايد اميدوار به فضل خدا باشد و گرنه بدبخت خواهد مرد و از رحمت خدا بي نصيب خواهد ماند و اگر ثروتمند باشد بايد هم خود بخورد و هم به  ديگران فايده برساند .

11- ترصيع : قدمي در راه  خدا ننهند و درمي بي من و اذي ندهند. ( موازنه ) در زمره ي توانگران شاكراند و كفور و در حلقه ي درويشان صابراند و ضجور .

نه كه من بر حال ايشان رحمت مي برم گفتم : نه ، كه بر مال ايشان حسرت مي خوري .

- سجع : يكي تحرمه ي عشا بسته و ديگري منتظر عشا نشسته - اسباب معيشت ساخته و به اوراد عبادت پرداخته

12- قائم مقام فراهاني - جلال آل احمد - دكتر علي شريعتي - صادق چوبك

13-  اگر قدرت جودست و گر قوت سجود، توانگران را به ميسر مي شودكه مال مزكا دارند و جامه ي پاك و عرض مصون .

-   پس عبادت اينان به قبول نزديك ترست كه جمع اند و حاضر نه پريشان و پراكنده خاطر .     - گفتم : مذمت اينان روا مدار كه خداوند كرم اند .

خودآزمايي درس پانزدهم صفحه ي 103

1-        فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن    بحر رمل مثمن محذوف                                                                     

2- الف: دوباره       ب: آشكار

3- درگيسوي شكن در شكن معشوق      4- ساقي : واسطه ي فيض - مي : عشق و فيض حق  - مطرب: وسيله ي ارتباط بين سالك وخدا        5- دراين صورت با مهیای مصراع اول آرايه ي جناس مي شود             

 6-  بيت 6 بازپرسيد زگيسوي شكن در شكنش              كاين دل غم زده سرگشته گرفتار كجاست

7- در بیت آخر

8- طلب عشق - تجلي معشوق برعاشق - سختي كشيدن در راه حق .

9-ویژگی زبانی:بکار بردن ترکیبات نو مثل شکن در شکن ،ملامتگر بیکار   ویژگی فکری: معشوق حاکم بر عشق است – نگاه رندانه شاعر به زندگی    ویژگیادبی : استفاده از برخی آرایه های ادبیمثل ایهام – استعاره – تلمیح – مراعت نظیر

خودآزمايي سر رشته امال صفحه ي 109

1- مصراع دوم بيت نخست : تفصيل ها پنهان شده در پرده ي اجمال ها

2- ادبار به معني بدبختي و پشت كردن دولت و سعادت است كه به غروب خورشيد (مغرب) تشبيه شده است . زيرا در هنگام غروب ، خورشيد به ما پشت مي كند . از طرف ديگر بدبختي نماد سياهي است كه به غروب خورشيد تشبيه شده است زيرا در هنگام غروب خورشيد هوا تاريك مي شود . اقبال به معني روي آوردن سعادت است كه به طلوع خورشيد (مشرق) تشبيه شده است از طرف ديگر اقبال و خوشبختي نماد سفيدي و روشنايي است كه به طلوع خورشيد تشبيه شده است زيرا در هنگام طلوع خورشيد همه جا روشن مي شود .

3- کمال بخشی عشق     4- آسمان        5-  تشبيه بليغ اضافي (سررشته ي آمال ها )

6-  يك كوچه راه - حيران اطوار خودم – هر روز گردد تنگ تر سوراخ اين غربال ها / قرعه ي رمال ها / ریش ریش شدن/ کم کردن پاره ای از روزی

7- پيشاني عفو تو را پر چين نسازد جرم ما         آيينه كي بر هم خورد از زشتي تمثال ها

8-  مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن

 خودآزمايي بزم محبت  صفحه ي 114

1-   الف: بيت سعدي از زيبايي بيشتري برخوردار است زيرا در اين بيت تشبيه مضمر وجود دارد و شاعر اشك هاي خود را به باران مانند كرده و غير مستقيم به گل فرو رفتن شتر را در روزهاي باراني بيان كرده است . درحالي كه در شعر طبيب از اين تشبيه خبري نيست . ب: در هر دو مبالغه و اغراق وجود دارد ولي مبالغه بيت طبيب آشكارتر و پررنگ تر است  ج : عاطفه و صميمت در بيت سعدي لطيف تر و محسوس تر و دلنشين تر است 

2- رنج و اندوه عشق است                           3-  دل و محمل               4- فاصله ي تولد تا مرگ يا فاصله ي دنيا و آخرت           5-  فعولن فعولن فعولن فعولن

خودآزمايي کی رفته ای.....صفحه ي 116

1-  حافظ غيبت را لازمه و مقدمه ي حضور مي داند بنابراین معشوق او گاهي غایب است و گاه حاضر  ولي معشوق فروغي هميشه حضور دارد و هيچگاه غيبت نكرده است .

2-  آينه ي چشم اضافه ي تشبيهي است كه چشم مشبه و آينه مشبه به ادات تشبيه و وجه تشبيه نيز محذوف است .بيت داراي تشبيه مضمر نيز هست كه در آن بالاي معشوق (قد معشوق ) به عالم بالا تشبيه شده است .

3- با صدهزارجلوه برون آمدي كه من                  با صد هزار ديده تماشا كنم تو را                                        4- تمنا و پیدا=قافیه        کنم تو را = ردیف

5- خداوند در همه جا حضور دارد و در همه جا تجلي کرده است (وحدت وجودی)                 6-  طوبي وسدره گر به قيامت به من دهند              يك جا فداي قامت رعنا كنم تورا

7-  مستفعلن مفاعلن مستفعلن مفا(فعل)-----  مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

خودآزمايي اي آدم ها صفحه ي 122

1-  (( روي اين درياي تند وتيره و سنگين كه مي دانيد )) كه با صفت اشاره ي" اين" عصر خود را به نمايش مي گذارد.

اي آدم ها كه بر ساحل بساط دل گشا داريد :// نان به سفره ، جامه تان بر تن ،// يك نفر در آب مي خواند شما را //يك نفر درآب دارد مي كند بيهوده ، جان قربان // اين افراد مردم مرفه جامعه اند كه غم فقيران و محرومان را نمي خورند.

2- دريا ، ساحل ، موج ، باد ، آب و غريق .   3- گود كبود     عمق دريا ، منظور عمق اجتماع است .

4-  الف) گرفتستیدد : به جاي گرفته ايد .      ب) كهنه جهان : به جاي جهان كهنه (قديمي )           پ) دست يابيدن : به جاي دست يافتن

5- حق يا معشوق (عالم ملكوت)          6-  يك نفر دايم دارد دست و پا مي زند يك نفر جانش را بيهوده دارد قربان مي كند . يا يك نفر در آب بيهوده جانش را قربان مي كند .

موج بر ساحل خاموش مي كوبد مثل شخص بسيار مست و به زمين افتاده اي كه بسيار از خود بي خود شده پخش مي گردد. (چنان مستي به جاي افتاده ، بس مدهوش پخش مي گردد.)

7-  نكته هاي حساس شعر را برجسته تر مي كند و توجه خواننده را بر مي انگيزد .

8-  يك نفر در آب دارد مي سپارد جان //آي آدم ها كه روي ساحل آرام در كار تماشاييد. //يك نفر در آب دارد مي كند ، بيهوده ، جان قربان . //دست و پاي دايم مي زند .

خودآزمايي مدیر مدرسه صفحه ي 129

1-  با همان هيكل و همان قيافه يا نيمه ي همان سيب اما سوخته تر و پلاسيده تر مثل اين كه ريش سفيدش را دانه دانه توي صورتش .

2- الف) زبان نثر جلال متحرك و پويا است و نثر او بريده و كوتاه و با حذف فعل است : (نفهميدم لاغر بود يا چاق )

يعني نديدم اما هن هن مي كرد . لذت مي بردم كه يكي از اين آدم هاي بلغمي مزاج ((اين نيز بگذرد)) ي را به دوندگي وا داشته ام . طبقه ي اول و دوم و چهارم ، چهار تا پله يكي .

ب) جلال در لابلاي نثر خود سئوالاتي را براي خواننده مطرح مي كند و او را به تفكر وا مي دارد و ذهن را پويا مي كند : اما وقتي ديدم نمي تواند حرف بزند و به جاي هر جوابي همان خنده هاي يخ بسته را روي صورت دارد خودم را به عنوان او دم چك گرفتم : (( آخر چرا؟ مگر نمي دانستي كه خيابان و راهنما و تمدن و آسفالت همه براي آن هايي است كه توي  ماشين هاي ساخت مملكتشان دنيا را زير پا دارند؟ آخر چرا تصادف كردي؟

3-  نگاه چپ هم بكنم ، هن هن كردن آدم هاي بلغمي مزاج ، خودم را به عنوان او دم چك گرفتم ، گل از گلم شكفت ، آقا مدير كوفتي ، روي ادا و اطوارش ، تره مدير مدرسه را خرد كند ...

4-  بلي - به قرينه ي اين كه مي گويد : در ((اصل چهار )) استخدامش كنند.

5- الف) نواله ي تالار تشريح شما     ب) انگ كارخانه هاي فيلم برداري را روي پيشاني اش مي بيني . پ) هرچه بود دربان چنان در بزرگي بود .

 ت) طعمه اي براي ميز نشين هاي شهرباني و دادگستري و . . .    ث) آب و برق را با خودش به محل بياورد.

6- اول رفتم سراغ پاسگاه جديد كلانتر // شماره ي دفتر انديكاتور پاسگاه // معلم كلاس چهار مدرسه ي من // نواله ي تالار تشريح شما // سرجوخه ي كشيك پاسگاه تازه تاسيس شده ي كلانتري

7- خودم را به عنوان او دم چك گرفتم : خود را مقصر دانستم . مرده شورتون ببره . الهي بميريد

خودآزمايي نی محزون صفحه ي 132

1- بيت سوم : باديه پيما : كسي كه جام ((شراب)) مي نوشد . يا نوشنده ي شراب( باديه : جام) // طي كننده ي بيابان( باديه :بيابان )

بيت هفتم : شيرين : ايهام تناسب      الف) لب شيرين              ب) تناسب با فرهاد

2- شاعر دامن خود را به دامن مهتاب مانند كرده و قطرات اشك خود را به مجموعه ي ستاره ي پروين كه مثل قطره هاي اشك هستند تشبيه مضمر نموده است .

3-  طالع بيني در آينه (طالع خود را در آينه و ماه ديدن )

4-   توچنين خانه كن و دل شكن اي باد خزان             گرخود انصاف كني مستحق نفريني     5-  معشوق

6-  هر چند نظرها مي تواند گوناگون باشد ، اما به نظر اين بيت زيباتر به نظر مي رسد

كي بر اين كلبه ي طوفان زده سرخواهي زد                اي پرستو كه پيام آور فرورديني

خودآزمايي نوزدهم صفحه ي 137

1-   به معني خاص حماسه نيست اما در معناي عام حماسه است . زيرا گوينده از مرگ و شهادت فرزندش با آه و ناله حرف نمي زند ، بلكه در اين مورد استوار و با استقامت است و از قهرماني او سخن مي گويد و امروزه توسعاً شعري كه رنگ قهرماني داشته باشد حماسه است .

2- مجاز از شانه هاي مردم                                  3-  نارنجك بستن - نماز خونين – به جنگ رفتن نوجوان 14 ساله - عطر آسماني شهادت . نارنجك قلب

4-  تمام چهارده سالگي اش را در كفن پيچيدم - با همان شور شيرين گونه - كه كودكي اش را در قنداق مي پيچيدم - مظلوم كوچك من - در ستاره باران آن شب - چگونه پرپر زد؟ - اندوهم باد كه انگشتان كوچكش را پيش از آن كه سپيد ديده باشم كبود ديده بودم

5-  به پاي شوق خويش رفته بود و اينك - با شانه هاي شهر - برايم بازش آورده بودند . حرف ((ش))                          وسعت وسيع ، كدام سجاده گسترده شد؟ حرف ((س))// با گيوه هاي خيس ، زمستان سنگين شهر را به مدرسه مي رفت . حرف ((س))

خودآزمايي بیستم صفحه ي 141

1- آب مهريه ي حضرت زهرا (س) است .    2-  عقل در شناخت او عاجز و ناتوان است .

3-  درفكر گودالم - كه خون تورا مكيده است - هيچ گودالي چنين رفيع نديده بودم- در حضيض هم مي توان عزيز بود- از گودال بپرس

4- جرعه اي از فرهنگ شهادت              5- تو تنها تر از شجاعت / تو تنها معياد و ابزار سنجش شجاعت هستي 

6- خونت / با خون بهايت حقيقت / دريك تراز  ايستاد/ و خون تو ، امضاي ((راستي )) است .

7- مرثیه ی معروف محتشم کاشانی  - باز این چه شورش است.............

خودآزمايي تاوان این خون.... صفحه ي 145

1-  سر امام حسين (ع)           2- در اينجا صبر بار منفي دارد و به معني تسليم شدن در مقابل ظلم است .             3- يعني ما با سكوت خود ، درحقيقت هم دست با جنايتكاران شديم و در شهادت ابوالفضل (ع) شريك بوديم .                  4-  كار و تلاش بيهوده كردن (ظلم و اسارت پذيرفتن )                       5- الف ) كاربرد رديف طولاني           ب) به كار بردن واژه هايي كه مربوط به شعر گذشته است پ) مطالب را به صورت مستقيم بيان نكرده است        ت) تكرار واژه ها در شعر     ث) به كاربردن قافيه هاي مياني در شعر

6-  

7- الف ) استفاده از كلمات و تركيبات كهن مثل : اندر ، خاييدن ، نطع كردن ، زنجير خاييدن ، پويه ، مويه  ب) ايجاز اختصار ( حذف به گزينه )

 خودآزمايي درس بیست و یکم صفحه 151

1-   عرفا با ساير طبقات فرهنگي، اسلامي از قبيل مفسرين ، محدثين ، فقها ، متكلمين ، فلاسفه ، ادبا، شعرا و... يك تفاوت مهم دارند و آن اين است كه علاوه بر اين كه يك طبقه ي فرهنگي هستند و علمي به نام عرفان به وجود آورده اند و دانشمندان بزرگي در ميان آن ها ظهور نموده و كتب مهمي تاليف كرده اند ، يك فرقه ي اجتماعي در جهان اسلام به وجود آوردند . با متخصصاني مخصوص به خود بر خلاف ساير طبقات فرهنگي از قبيل فقها و حكما و ... كه صرفاً طبقه اي فرهنگي هستند و يك فرقه ي مجزا از ديگران به شمار نمي روند. اهل عرفان هرگاه با عنوان فرهنگي ياد شوند ((عارف)) و هرگاه با عنوان اجتماعي ياد شوند غالباً ((متصوفه )) ناميده مي شوند.

2- قلة منيع انسانيت يعني ( توحيد )

3-عرفان عملي مانند اخلاق است . يعني يك علم عملي است . اين بخش از عرفان علم ((سيروسلوك)) نام دارد. در اين بخش از عرفان توضيح داده مي شود كه ((سالك )) براي اين كه به قله ي منيع ((انسانيت )) يعني ((توحيد)) برسد از كجا بايد آغازكند و چه منازل و مراحلي را بايد به ترتيب طي كند و در منازل بين راه چه احوالي براي او رخ مي دهد و البته همه ي اين منازل و مراحل بايد با اشراف و مراقبت يك انسان كامل و پخته كه قبلاً اين راه را طي كرده و از رسم و راه منزل ها آگاه است صورت گيرد و اگر همت انسان كاملي بدرقه راه نباشد خطر گمراهي در پيش است.

4-  ازنظر عرفا رسيدن به اين مرحله كار عقل و انديشه نيست ، كاردل و مجاهده و سير و سلوك و تصفيه و تهذيب نفس است.

5- هر علمي ، ناگزير براي خود يك سلسله اصطلاحات دارد. مفاهيم معمولي براي تفهيم مقاصد علمي كافي نيست . ناچار در هر علمي الفاظ خاص با معاني خاص قراردادي ميان اهل آن فن ، مصطلح مي شود كه عرفان نيز از اين اصل استثنا نيست.                       جز اين دليل ، عرفا اصرار دارند كه افراد غير وارد در طريقت ، از مقاصد آن ها آگاه نگردند. زيرا معاني عرفاني براي غير عارف قابل درك نيست. اين است كه عرفا در مكتوم نگه داشتن مقاصد خود برخلاف صاحبان علوم و فنون ديگر. تعهد دارند . به همين دليل ، اصطلاحات عرفا ، علاوه بر جنبه ي اصطلاحي ، اندكي جنبه رمزي و نمادين دارد و بايد اين ((راز)) را به دست آورد.

6-   البته همواره - خصوصاً در ميان شيعه - عرفايي بوده و هستند كه هيچ امتياز ظاهري با ديگران ندارند و در عين حال عميقاً اهل سير و سلوك عرفاني مي باشند و در حقيقت عرفاي واقعي و حقيقي اين طبقه اند ، نه گروه هايي كه صدها آداب از خود اختراع كرده و بدعت  ها ايجاد كرده اند.

 خودآزمايي  درس بیست و دوم صفحه ي 154

1-   يعني خود را در برابر خداوند فراموش كردن و ترك هواي نفساني كردن و در فكر منفعت شخصي خود نبودن ، تعلقات مادي را رها كردن.

2-   عاشق در طريق عشق بازي بايد چنان باشد كه هر لحظه در راه معشوق جان ببازد (عاشق راستين بي ريا)               3- حيات از عشق مي شناس و ممات بي عشق مي ياب

4- حديث و عبارت گفت : او بنده ي خود را عاشق خود كند، آن گاه بر بنده عاشق باشد و بنده را گويد : تو عاشق و محب مايي و ما معشوق و حبيب توايم ( چه بخواهي و چه نخواهي )

5- عشق دوطرفه ي انسان به خدا و خدا به انسان كه بهترين نوع عشق است

خودآزمايي درس هر که عاشق.... صفحه ي صفحه 157

1-  طلب و شوق ، ترك تعلقات و تعينات مادي براي رسيدن به خدا و رياضت .             2- تشنه : عاشق (سالك ) ديوار : جسم يا ماديات                   آب : معشوق (خداوند ) يا معرفت الهي

3- رباب ، اسرافيل ، بانك رعد هنگام بهار و خطاب يار شيرين لذيذ   4          - خطاب يار شيرين لذيد . صفاي بانگ                               5-   تاكه اين ديوار عالي كردن است             مانع اين سرفرود آوردن است       يا بيت زير:                         سجده نتوان كرد بر آب حيات                 تا نيابم زين تن خاكي نجات

6-  تا وقتي كه انسان در بند لذت هاي جسمي و تعلقات دنيايي است نمي تواند به خدا برسد.                      7 -خير - زيرا هر دو طلب و شوق را بيان مي كند و اين از اصول عرفان است كه اشتياق بنده هرچه بيشتر باشد ، اتصال به معشوق زودتر حاصل مي شود.                               8-  براي اين كه موجب ريزش باران مي شود و گل و گياه سبزه را مي روياند.

خودآزمايي درس بیست و سوم صفحه ي 160

1- هجو و هزل و طنز با هم تفاوت هايي دارند . هزل و تاحدي نيز هجو غالباً با ركاكت لفظ ، دشنام و عدم رعايت عفت كلام توام است و قصد شاعر در بيان آن ها ايجاد خنده و مسخره كردن است . اما در طنز هدف تنها خنداندن نيست ، بلكه نيشخند است . نيشخند طنز غالباً كنايه آميز و توأم با خشم و قهري است كه با نوعي شرم و خويشتن داري همراه است .

به عبارت ديگر هجو و هزل صريح است و طنز در پرده .  هجو و هزل وقيح است و طنز متين .

2- مبناي طنز برشوخي و خنده است و هدف آن اصلاح و تزكيه است   .                          3- در دوره ي مشروطه به دليل شرايط اجتماعي سياسي حاكم بر اين دوره .

4- سوزني سمرقندي - انوري ابيوردي - عبيد زاكاني - فخرالدين علي صفي - طنزپردازان معاصر : نسيم شمال - دهخداو بهار - ايرج ميرزا و ميرزا عشقي

5-    با پيدايش انقلاب مشروطيت ادبيات انتقادي و طنزآلود رونق و گسترش بيشتري مي نمايد. نوعي شعر انتقادي كه به شعر پرخاشگر مشهور است . نيز از اين دوره رايج مي شود كه شاعران در سروده هايي تند وپرخاش گونه از اوضاع سياسي و اجتماعي انتقاد مي كنند.

7-      الف) ترسم كه صرفه اي نبرد روز بازخواست                 نان حلاج شيخ زآب حرام ما

         ب)  حافظ به خود نپوشيد اين خرقه ي مي آلود               اي شيخ پاكدامن معذور دار ما را

خودآزمايي صفحه ي 163

1-   در طنز ((گورپدر)) نويسنده سبكباري دنيايي را عامل نجات در آخرت مي داند. در طنز ((خرگيري)) شاعر از اوضاع نابسامان اجتماعي كه كارگزارانش حريص و بي تميز هستند انتقاد مي كند.

2-      رنگ ريخت : رنگ پريده      بي تمييز: ناآگاه ، بي تشخيص                     4-      قطعه ي مولوي (خرگيري)

5-    خرگيري طنزانتقادي است . چون هدف آن اصلاح نابساماني ها است . خنده ي حاصل از آن خنده اي تلخ است . ظريف و بخيل طنز و لطيفه است . شاعر مهمل گو ، هجو است ، زيرا هدف اجتماعي ندارد . گورپدر هجو است و خانه ي ما، طنز است زيرا به فقر كه مسئله اي اجتماعي است اشاره كرده است .        6-  خرگيري

خودآزمايي صفحه ي 167

1-     استفاده از زبان و اصطلاحات و تركيبات و ضرب المثل هاي عاميانه ، استفاده از طنزهاي انتقادي، نثر ساده و روان .

2-      ((موي دماغ شدن )) : مزاحم شدن //((آب برداشتن چيزي )) : در فرهنگ دهخدا : ظاهر عبارت معني و مقصودي بدتر و ضعيف تر دارد . يا خرج و هزينه برداشتن //  ((دست كسي درحنا گذاشتن )) :  مشكل و دردسر ايجاد كردن يا گرفتار كردن ، سركار گذاشتن //  ((آن روي كار بالاست )) :  زشتي كار نمايان است ، گند كار درآمد.

3- الف ) يك پيراهن از توبيش تر پاره كرده ام : با تجربه تر هستم

ب) ديوار موش دارد و موش هم گوش دارد: مواظب سخن گفتن خود باشيد . حرف ها زود پخش مي شوند.

پ) من ريشم را توي آسياب سفيد نكرده ام : اين تجربه را به آساني به دست نياورده ام .

1) جواب خودآزمايي هاي نقد ادبي خودآزمايي تعاريف و انواع نقد (درس بیست و پنجم )صص 177

1-  بررسي همه جانبه ي يك اثر ادبي و تشخيص محاسن و معايب  سخن و نشان دادن بدو خوب اثر ادبي ص 79-80

2-  بله ، نقد ادبي هنر متعالي را رواج مي دهد به قول شمسيا (( نقد ادبي در گسترش ادبيات و متعلقات آن اهميت زيادي دارد زيرا با نقد ادبي اولاً : ادبيات و علوم ادبي متحول و زنده مي ماند. ثانياً با بررسي آثار والا معيارها و ابزارهاي جديدي را كشف مي كند و به ادبيات ارزاني مي كند نقد ادبي ، دكتر سيروس شمسيا . ص 23            

3- زماني كه نقد با غرض همراه باشد و مايه ي اصلي آن قضاوت راستين و بينش و آگاهي نباشد

4-  برخي شاعران و نويسندگان زيرا مي ديدند كه عده اي از نقادان مغرضانه و بدون آگاهي و بينش كافي به نقادي         مي پرداختند و فكر مي كردند كه منتقدان همان افراد ناتوان در شعر و هنر هستند كه خود از عهده ي آفرينندگي بر نيامدند و خود شاعر و هنرمند نيستند.

5-  تكليف دانش آموزان است .

6-  منتقد بايد باديد و وجدان علمي و دور از هر نوع نظر شخصي و با ميزان هاي علمي و منطقي به كار نقد و نقادي بپردازد و نقد خودرا از هرنوع شايبه ي غرض دور نگه دارد و اثر را از جنبه ي محتوا و شكل ظاهر آن مورد بررسي قرار دهد و گذشته از توصيف و تحليل دقيق آن را با آنچه در نزد همه يا بيشتر مردم اصلي و قابل قبول است مقايسه كند.          

7- خير ، زيرا غالباً مايه ي گمراهي مي شود و حقيقت مطلق يك اثر ادبي را به خوبي نشان نمي دهد

8- آثاري كه در ادبيات جهان در نزد اكثر مردم به عنوان آثار اصلي و خالص و قابل قبول ، شناخته شده اند . به طور مثال در زمينه ي اثر حماسي در ادب فارسي ، شاهنامه فردوسي به عنوان يك اثر اصلي و قابل قبول ميزان و محك به حساب مي آيد.

9- نقد لغوي ، فني ، زيبا شناسي مربوط به شكل ظاهري اثر و نقد اخلاقي ، روان شناسي و اجتماعي و ... مربوط به محتوا و درون مايه است

10- نقد لغوي ، فني ، اخلاقي از قديم ترين ايام مورد توجه بوده است . نقد روان شناسي و اجتماعي از پديده هاي دنيايي جديد است

11- بررسي و ارزيابي كاربرد زبان و اصول و قواعد آن در يك اثر ادبي است

12- بررسي نحوه ي كاربرد كلمات / رعايت يا عدم رعايت قواعد دستوري و ارزيابي آن ها / بررسي مترادفات / بررسي موارد اطناب و ايجاز / بررسي كاربرد ادات و دقت در آن و اشتقاق كلمات ومعاني آن ها

13- تكليف دانش آموزان  است.

14- منظور از نقد فني ، بررسي چگونگي كاربرد فنون بلاغي در شعر و نثر و ميزان ارزش و اعتبار آن است

15- نقد ادبي در ادب عرب به وسيله ي افرادي از جمله : قدامه بن جعفر ، ابوهلال عسكري ، عبدالقاهر جرجاني و در ادب فارسي به وسيله ي افرادي مثل : رشيد الدين و طواط ، شمس قيس رازي رواج يافته است .

كتاب ها در اين زمينه عبارتند از :

1-      نقد الشعر في البديع ، ((نقد النثر)) از قدامه بن جعفر 2- معاني الادب ، صناعتي النظم و النثر از ابوهلال عسكري 3- اسرار البلاغه ، دلائل الاعجاز از عبد القاهر جرجاني 4- المعجم في معايير اشعار العجم از شمس قيس رازي 5- حدائق السحر في دقائق الشعر از رشيد و طواط6- ترجمان البلاغه از محمدبن عمر رادوياني

16- الف) كميت و ريتم يعني ايقاع (واحدهاي متقارن و تكراري يك وزن )     ب) هماهنگي حروف 

برچسب‌ها: